22.09.26 SİYASƏT | |
Hatəm CABBARLI RUSİYA - ERMƏNİSTAN BAĞLILIĞI Erməni araşdırmaçıların az qala haradasa hamısına yaxını Ermənistan xarici siyasəti və təhlükəsizlik mövzusunda etdikləri araşdırmalarda prioritetli olaraq Rusiya faktorunu ələ almaqda və qiymətləndirmələrini çox vaxt bu ölkə oxunda etməkdədirlər. Bunun ən böyük səbəblərindən biri də Ermənilərin şüur altında yerləşmiş qurtarıcı Rusiya imicinin meydana gəlməsidir. Min ildən çox böyük dövlətlərin himayəsində yaşayan ermənilərin müstəqillik tələbləri XIX əsrin başlarında ortaya çıxmış, ancaq zamanın siyasi və əsgəri nizamının özlərinə bu imkanı təmin etmədiyini və güclərinin çatmayacağını anlamış, başda Rusiya olmaq üzrə Avropanın böyük dövlətləri olan İngiltərə və Fransadan kömək istəmişlər. Bu dövlətlər daha çox ermənilərin müstəqillik istəklərini özlərinin xarici siyasətləri məzmununda, xüsusilə Osmanlı İmperatorluğuna istiqamətli bası vasitəsi olaraq istifadə etmiş, istədikləri tavizləri götürdükdən sonra bir anda Ermənilərin tələblərini göz ardı etmişlər. Ermənilərin son 200 illik tarixində ən dərin iz buraxan dövlətlərdən biri Rusiya olmuşdur. XIX əsrin başlarına qədər Qafqazda Gurçular və Azərbaycan Türkləri arasında azlıqda yaşayan ermənilər hər vaxt müstəqillik fürsəti axtarmışlar. Bu fürsət onlar üçün XIX əsrin başlarında ortaya çıxmışdır. 1800-cü illərin başlarında Ruslar Qafqaz sərhədlərinə (Gürcüstana) yaxınlaşdıqları zaman ermənilər, müstəqil dövlət qurmaq üçün əsrlərdir birlikdə yaşadıqları gürcülərə xəyanət etmiş və Gürcüstanın işğal edilməsində ruslara köməkçi olmuşlar. Bu xəyanətlər özlərinə müstəqillik və ya avtonomluq veriləcək şəkildə deyil, bəzi erməni zənginlərinin ruslar tərəfindən mükafatlandırılması şəklində olmuşdur. Ermənilər müstəqil bir dövlətə sahib olmaları üçün 200 il Rusların Qafqazdakı mənfəətlərini müdafiə etmiş, bölgənin avtokton xalqlarına qarşı Rus təhdidini göz olaraq istifadə etmişlər. Zaman-zaman ermənilərin Avropadan da kömək tələblərində olsalar da Rusiya ilə olan orqanik bağları heç bir zaman zəifləməmişdir. Hətta 1918-1920 illərində var olan Birinci Ermənistan Respublikasında 1918-1919 illərində Baş nazirlik vəzifəsində olan Hovanes Kaçaznuni, 1920də Ermənistanın Bolşevik Rusiya tərəfindən işğal edilməsini Ermənistanın gələcəyinin zəmanəti olaraq qiymətləndirilmişdir. [1] Ermənistan 23 Sentyabr 1991də müstəqilliyini elan etdikdən sonra digər Qafqaz Respublikaları kimi Rusiya ilə əlaqələrini iki müstəqil dövlət əlaqələri səviyyəsində qurmamış, sanki Rusiyanın bir əyaləti vəziyyətinə gəlmişdir. Bunun ən böyük səbəblərindən biri də müstəqillik müddəti və sonrasında Ermənistanın yayılmacı siyasət izləməsi və Rusiyanın siyasi, əsgəri və iqtisadi dəstəyinə olan ehtiyacı olmuşdur. Azərbaycan torpaqlarının işğal edilməsində Rusiyanın çox böyük dəstəyini alan Ermənistan, bu müddətdə Rusiyadan götürdüyü borcları ödəyə bilmədiyi üçün ölkədə olan strateji sənaye və əsgəri sənaye təsislərinin hamısının idarəsini Rusiyaya təhvil vermişdir. Ölkəsində Rusiyanın 102. əsgəri əsasını konuşlandıran Ermənistan, bu gün iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik baxımından Rusiyanın peyki vəziyyətinə gəlmişdir. Cənub Qafqazın digər dövlətləri Azərbaycan və Gürcüstan müstəqillikdən dərhal sonra Qərb dünyasının müasir dəyərlərini mənimsəyərək, iqtisadi və ictimai inteqrasiya olunmağı seçərkən, Ermənistan Rusiyanın ön polis bölməsi olaraq vəzifə yerinə yetirmişdir. Ermənistan Xarici işlər nazirliyi və dövlət səlahiyyətliləri tez-tez Qərb dəyərlərini mənimsədiklərini ifadə etsələr də, Ermənistanın xarici siyasətini qiymətləndirdiyimiz zaman bu mövzuda səmimi olmadıqları görülməkdədir. Ermənistanın son 15 illik iqtisadi siyasi və əsgəri siyasəti böyük ölçüdə Rusiyanın regional mənfəətləri göz önünə alınaraq icra edilməkdədir. Bölgə dövlətlərindən olan Azərbaycan müstəqillikdən dərhal sonra sahib olduğu enerji ehtiyatlarını dünya bazarlarına çatdırmaq üçün xarici neft şirkətləri ilə görüşmələrə başlamış, 1994də razılaşma imzalamış və əhəmiyyətli bir enerji mərkəzi mövqesinə yüksəlmişdir. Gürcüstan, təbii zənginliklərdən məhrum ölkə olduğu üçün jeopolitik mövqesini istifadə etmiş və cənub-şimal enerji xətti üzərində əhəmiyyətli tranzit ölkə halına gəlmişdir. Bu ölkələr ayrıca Avropa Birliyinin tətbiq etdiyi TRACECA, TACİS[2] proyekti çərçivəsində əhəmiyyətli işlərdə ol/tapılmışlar. Bu gün Ermənistan hökuməti qərb ilə inteqrə olmaq istiqamətində beyanatlarda ol/tapılsa da, bu vəzifəs(n)i daha çox diaspor boynuna götürmüş vəziyyətdədir. Avropada fəaliyyət göstərən Erməni diasporu bu vəzifəs(n)i icra etməyə çalışmaqdadır. Amerika və Avropa hər nə qədər Ermənistanı dəstəkləsələr də bu gün, Ermənistan bölgədəki iqtisadi inkişafların xaricində qalmışdır. Xüsusilə bakı-Tiflis-Ceyhan (və ya son halıyla ağdas(n)ı-bakı-Tiflis-Ceyhan-ABTC) neft boru xətti proyektinin müvəffəqiyyətli bir şəkildə istifadəyə girməsindən sonra regional iqtisadi proyektlərdən uzaq qaldığını anlayan Ermənistan hökuməti "şok olmuş" və alternativ axtarışlarda ol/tapılmışdır. Necə ki 26 May 2005 tarixində Ermənistan Parlamentində mətbuat mənsublarına şərhlərdə olan Baş nazir Andranik Markaryan, bakı-Tiflis-Ceyhan Neft boru xəttinin bölgənin güc tarazlıqlarını pozduğunu və Ermənistanın Cənub Qafqazda bu gücü dengelemek üçün alternativ yollar/göndərər axtarışında olduğunu bildirmiş və bu məzmunda iran-Ermənistan təbii qaz boru xəttini alternativ proyekt olaraq qiymətləndirəcəklərini ifadə etmişdir. [3] Ermənistan və İran arasında 1992də imzalanan təbii qaz boru xəttinin inşaatına 2004də başlanmışdır. Bu proyektə görə, İran təbii qazı, boru xətti ilə Ermənistan və Gürcüstan sərhədindən keçərək Qaradəniz sahilinə qədər uzanacaq, buradan dəniz döşəməs(n)i ilə döşənilməsi planlanan boru xətti ilə Ukraynaya daşınacaq və son nöqtə olaraq da Avropa ölkələrinin istehlakına təqdim ediləcək (Proyektin cəmi uzunluğu 550 kmdir). Bu mövzuda Ermənistan və İran arasında edilən görüşmələrdə təbii qaz boru xəttinin 1400 və ya 1500 millimetr olması və Gürcüstan sərhədinə qədər tikilməsi haqqında razılaşma təmin edilmişdi. Bu diametrdə boru xətti ilə İran, ildə təxminən 10-12 milyard kub metr təbii qazı Avropa bazarına daşıya biləcəkdi. Ancaq Rusiya Ermənistana nəşr/təzyiq tətbiq edərək xəttin inşaatında 700 millimetrlik boru istifadə edilməsini və inşaatın Erivanda tamamlanması lazım olduğunu tələb etmiş və ermənistan-İran arasındakı razılaşma Rusiyanın tələb etdiyi şəkildə imzalanmışdır. Beləcə Rusiya, həm Ermənistanın tranzit ölkə olmasını həm də İranın Ermənistan, Gürcüstan və Ukrayna üzərindən Avropaya təbii qaz ixrac etməsini maneə törədə bilmişdir. Bu vəziyyətdə Markaryanın iddia etdiyi kimi ermənistan-İran təbii qaz boru xəttinin ABTC neft boru xəttinə alternativ olması üçün texniki və siyasi xüsusiyyətlərin heç birinə sahib deyil. Markaryanın bu şərhi böyük bir ehtimalla daha çox iç cəmiyyət onu və müxalifəti yatırmağa istiqamətli olmuşdur. Ermənistan 15 ildir özünü inteqrasiya müddətinin xaricində buraxmasına baxmayaraq, hələ də bu müddətcə qatılmaq üçün gecikmiş deyil. Ermənistan bu müddətcə qatılmaq üçün: - Yayılmacı siyasətindən imtina edərək işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarından qeydsiz şərtsiz geri çəkilməli, - Rusiya ilə olan əsgəri, siyasi əlaqələrini nəzərdən keçirməli, - Ölkəsində konuşlanan 102. Rus əsgəri əsasın regional təhlükəsizliyi təhdid etdiyini qəbul etməli və əsasın çıxarılması tələbində ol/tapılmalı, - Gürcüstanın Cevaheti əyalətində yaşayan Ermənilərin ayrı-seçkilikçilik fəaliyyətlərini dəstəkləməməli, - Bütün qonşu dövlətlərin torpaq bütünlüyünü tanımalı, - Türkiyəyə istiqamətli sözdə Erməni soyqırımı təbliğatından imtina etməli, - Xarici siyasətini strukturca bir çərçivədə şəkilləndirməli və icra etməlidir. Yuxarıda ifadə edilən bütün bu görüşlər çərçivəsində Ermənistan məqbul və məntiqli bir xarici siyasət izləmədiyi müddətcə Qərb dünyası ilə iqtisadi inteqrasiya imkanlarını istifadə edə bilməyəcək. Ermənistanın zəngin təbii qaynaqlara və enerji ehtiyatlarına sahib olmadığı göz önünə alınsa regional və beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya olunmağa daha çox ehtiyacı olduğu aydın olmaqdadır. Ayrıca, Ermənistan hökumətinə Rusiyanın hər keçən gün Qafqazdan uzaqlaşdığını xatırlatmağa da ehtiyac yoxdur. Gürcüstandakı əsgəri əsaslarının çıxarılması mövzusunda razılaşmağa çatan Rusiya, bu silahların bir hissəsini Abhazya və Ermənistana yerləşdirmək istəməkdədir. Ermənistan, bu silahların ölkəsində konuşlanmasına icazə versə onsuz da/zatən kövrək olan regional təhlükəsizlik problemini bir az daha zədələyəcək. Ermənistanın əsgəri gücə söykən/dözərək yayılmacı siyasət izləməsi müəyyən bir dövr üçün müvəffəqiyyətli nəticələndirər verə bilər, amma Erməni xalqının ictimai və iqtisadi problemlərini həll edilməsində təsirli bir vasitə ola bilməz. Bu gerçəyi Erməni xalqı da anlamalı, iqtisadi və ictimai problemlərinin həll edilməsi istiqamətində Ermənistan hökumətinin daha şüurlu siyasət izləməsi üçün demokratik nəşr/təzyiq üsullarını istifadə etməlidir. Çünki, bütün qonşuları ilə ciddi problemlər yaşayan Ermənistanın iqtisadi və ictimai problemlərini çöldən al/götürdüyü köməklərlə həll etməsi mümkün deyil. Necə ki daşınan su ilə dəyirman dönməz. | |
|
| |
| Всего комментариев: 0 | |